herbert spencer

ingiliz sosyolog ve filozof herbert spencer, 27 nisan 1820 tarihinde ingiltere’nin derby sehrinde dunyaya gelmistir. babasi bir okul muduru olan spencer, ailesinden farkli olarak dine uzak bir tutum takinmis, amcasinin kendisini cambrige’e gonderme teklifini reddetmistir. bunun sonucu olarak ogreniminin buyuk bir cogunlugu doga bilimlerinden olusan kendi okumalari olmustur. bir sure ogretmenlik ve demiryollarinda insaat muhendisligi yapan spencer, 1842 yilinda "the nonconformist" dergisinde ilk yazilarini yayimlamaya baslamistir. buradaki yazilarinin temel konusu devletin temel islevinin dogal haklari korumak oldugu ve bunun otesine gecmesinin yaratigi zararlar uzerineydi. bu yazilar daha sonra "the proper sphere of government" ismiyle kitaplastirilmistir. "the economist" dergisinin yardimci editorlugunu yapan spencer bu donemde ekonomik ve sosyal laissez-faire’i destekleyen goruslerini olgunlastirmistir. 1853 yilinda amcasindan kalan mirasin ardindan "the economist" teki pozisyonundan istifa edip calismalari uzerinde yogunlasmistir.

psikoloji uzerindeki calismalarina devam eden spencer, sosyal darvinizm’in kurucusu olarak un kazanmistir. spencer, darvinizm’in sosyal konularda uygulanmasi uzerinde durmus, "en uygun olanin yasamasi" sozunu sarfetmistir. boylece toplumun her turlu mudahaleden arindirildiginda en guclu ve saglam halini alacagini savunmus olan

spencer’in felsefesinin temelinde bireysellik vardir. tanimladigi "sosyal evrim", artan bireyselligin bir sonucu olarak olusacaktir. isciligin bolunmesi ve uzmanlasmalarinin artmasiyla toplum tek duze kalabaliktan komplike uygarliklara evrim gecirmislerdir. bilim ve felsefeyle artan bireysellikte bu evrime destek vermistir. bu nedenle spencer temel sosyolojik siniflandirmasini, calismanin guc kullanarak yapildigi totaliter toplumlar ve calismanin kendiliginden ve gonullu olarak yapildigi endustri toplumlari olarak ikiye ayirarak yapmistir.

spencer, viktorya doneminin en tartismali ingiliz dusunurlerinden biridir. spencer’in sahip oldugu derin bilimsel temel, sosyolojik olaylarin oneminin bilimsel yollarla aciklanmasinda etkili olmustur. spencer’a gore degisik alanlardaki dusunceleri birbiriyle tutarli ve birbirinin tamamlayan bir sistem olusturmaktaydi. bu nedenle olusturdugu kitap setlerini en buyuk calismasi olan "the synthetic philosophy" ile birlestirmistir.

charles darwin in teorisini sosyal bilimlere uyarlamaya çalışmış viktorya dönemi yazar ve düşünürüdür. teorisini attığı fikirleri uygulamaya koyan kişi adolf hitler dir.

sanıldığı gibi darwinden etkilenmemiştir.
spencerın psikolojinin ilkeleri kitabı 1852de yayımlandı türlerin kökeni ise 1859da.
survival of the fittest teosini ortaya atan darwin değil spencerdır. darwinle meshur olduğu için ona mal edilir yanlış anlasılma buradan kaynaklanıyor.

spencerın kurduğu sosyal darwinizm akımı da adını darwinden alır fakat genel olarak lamarckcıdır. üstelik darwin de bu konuda suskun kalmamış otobiyografisinde spencerdan hoşlanmadığını söylemiştir. çağdaşı bir fikir adamından hoşlanmadığını söylemesi bile fikir farklılığına düştükleri konuların azımsanamayacak olduğunun kanıtıdır.

spencer kendisine en yakın düşünen kendi gibi evrimselci olan august comtedan bile bir kaç düşünceyle ayrılır.
comte a göre sosyoloğun rolü siyasilerle beraber toplumu yönetmekken spencer sosyologların bu işe bulaşmaması gerektiğini asıl rollerinin bireyin gelişiminin önemini anlatmak olduğunu savunur.
yine comte a göre toplum insandan üstündür. o evrimselciliğini toplumlara uygulamak ister. spencer bu konuda yine bireyci kalır.

genel olarak friedrich nietzschenin üstün insanından ve öjenizmin bilimsel metotları kullanarak insan ırkını iyileştirme iddiasından etkilendiği söylenir. zaten felsefeye fazla değer vermemeleri dışında pozitivistleri sever. hitlerin de başlıca amacı budur ama o insan olmanın onurunu düşünmeden bunları yaptığı için spencerdan ayrılır.

toplumdaki doğal düzenin devletin etkisiyle bozulmasının yanlış olduğunu düşünür. adam smith takipçisi olup liberalizme büyük katkı sağlamıştır. çağdaşı max weberden destek görmüştür. antigovernmental individualism teorisiyle friedrich august von hayek ve milton friedmanı etkilemiştir.

"cahil olmak bilgili olmak kadar güvenli olsaydı kimse bilgili olmak için çaba sarf etmezdi."
herbert spencer